गांधीजींची महानता आणि कावळ्यांची काव-काव

-महावीर सांगलीकर

महात्मा गांधी यांचा उगीचच उदो-उदो करायला मी कांही त्यांच्या जातीत जन्माला आलो नाही. पूर्वग्रहाने दूषित झालेल्या मनाला, एकांगी वाचन करणा-यांना गांधी समजने शक्य नाही. जी बालके गोबेल्स नीतीने केल्या जाणा-या गांधींच्या बदनामीला बळी पडली आहेत, त्यांचा गांधीविरोध हा काळाच्या ओघात नष्ट होईल. राजकीय आंबेडकरवादी महात्मा गांधी यांच्या बद्दल काय म्हणतात यापेक्षा रावसाहेब कसबे, भालचंद्र मुणगेकर, रत्नाकर गायकवाड, विलास वाघ यांच्या सारखे अनेक बुद्धीजीवी, विचारवंत आंबेडकरवादी काय म्हणतात हे आपण पाहिले पाहिजे. याच न्यायाने सावरकरवादी ब्राम्हण महात्मा गांधी यांच्या बद्दल काय म्हणतात यापेक्षा शहाणे ब्राम्हण काय म्हणतात हे आपण पाहिले पाहिजे.

महात्मा गांधी यांना सतत शिव्या घालणे हा अनेकांचा आवडता उद्योग बनला आहे. यात केवळ हिंदूत्ववादीच आघाडीवर नाहीत, तर अनेक तथाकथित आंबेडकरवादी, ज्यांना कसलीच फिलॉसॉफी कळत नाही असे सामान्य बहुजन आणि आणि आपमतलबी राजकारणी हेदेखील कट्टर गांधीविरोधी बनले आहेत. त्यामुळे गांधीजी आणि गांधीवाद यांना कांहीच फरक पडत नाही. कारण गांधीविरोधी काव काव करणा-या लोकांची संख्या प्रचंड आहे असे भासत असले तरी प्रत्यक्षात त्यांची संख्या नगण्य आहे. खरे पाहिले तर भारतीय समाजात गांधीवाद इतका खोलवर रूजला आहे की त्याला कावळ्यांच्या काव-कावीने कसलाच धोका नाही. मी हा लेख केवळ गांधी ही काय चीज आहे आणि कांही लोक गांधीजींवर का जळतात याचे विश्लेषण करण्यासाठीच लिहीत आहे.

गांधीजींना मिळालेली जागतीक मान्यता

एखादी व्यक्ती किती महान व लोकप्रिय असते हे मोजण्याचे चार पॅरामीटर्स आहेत १. त्या व्यक्तीवर जगातील किती देशांनी पोस्टाची किती तिकिटे प्रकाशित केली आहेत २. त्या व्यक्तीवर जगातील किती भाषांमध्ये किती पुस्तके निघाली ३. त्या व्यक्तीने मांडलेले विचार जागतीक दर्जाचे लेखक किती प्रमाणात आपल्या पुस्तकात देतात ४. त्या व्यक्तीवर किती दर्जेदार सिनेमे निघाले आहेत. या मोजपट्ट्या वापरल्यास गांधीजी हे जगातील सगळ्यात महान व्यक्तीमत्व ठरते.


महात्मा गांधी यांच्यावर जगातील ८० पेक्षा जास्त देशांनी २५० पेक्षा जास्त खास टपाल तिकिटे काढली आहेत. एवढ्या मोठ्या प्रमाणावर पोस्टाची तिकिटे निघणारी महात्मा गांधी ही एकमेव भारतीय व्यक्ती आहे, आणि जगातील मोजक्याच व्यक्तींवर इतक्या मोठ्या प्रमाणावर टपाल तिकिटे निघाली आहेत. अशी तिकिटे काढणा-या देशांमध्ये इंग्लंड, अमेरिका, रशिया, दक्षिण आफ्रिका, जर्मनी, फ्रान्स, अर्जेंटिना अशा अनेक देशांचा समावेश आहे. इतकेच नाही तर युनोने देखील महात्मा गांधी यांच्यावर खास टपाल तिकीट काढले आहे. युनो काय किंवा इतर कोणत्याही देशात कॉंग्रेसचे सरकार नव्हते किंवा नाही ही गोष्ट गांधी विरोधकांनी लक्षात घ्यायला पाहिजे.

जगातील शेकडो प्रमुख भाषांमध्ये महात्मा गांधींचे चरित्र प्रकाशित झाले आहे. महात्मा गांधींचे आत्मचरित्र हे देखील जगातील शेकडो भाषांमध्ये अनुवादित झाले आहे. महात्मा गांधींचे चरित्र आणि आत्मचरित्र इंग्रजी, स्पेनिश, फ्रेंच, रशियन पासून अगदी आफ्रिकेतील स्वाहिली भाषेतही उपलब्ध आहेत. त्यांचे आत्मचरित्र हे जगातील बेस्टसेलर आत्मचरित्र आहे. महात्मा गांधींचे चरित्र अमेरिकेतील कोलम्बिया युनीव्हर्सीटीनेही प्रकाशित केले आहे.

युरोपिअन देशांतील व कॅनडा, अमेरिकेतील व्यवस्थापन या विषयावरील अनेक पुस्तकांमध्ये महात्मा गांधी यांचे कोट्स मोठ्या प्रमाणावर दिलेले दिसतात.

आजपर्यंत महात्मा गांधी यांच्यावर २० पेक्षा अधिक सिनेमे निघाले आहेत. यातील सगळ्यात प्रसिद्ध सिनेमा म्हणजे Richard Attenborough या ब्रिटीश दिग्दर्शकाने दिग्दर्शित केलेला गांधी हा सिनेमा. गांधी ज्या ब्रिटीशांशी लढले त्या ब्रिटीश देशातील एका निर्माता दिग्दर्शकाने गांधीजींवर सिनेमा काढावा यातच गांधीजींची महानता दिसून येते. हा सिनेमा जगभर हाउसफुल झाला. याच्या उलट सावरकर हा सिनेमा. तो सावरकरांच्या जातवाल्यांनी काढला आणि प्रामुख्याने फक्त त्यांनीच पाहिला. इतर भारतीयांवर जे सिनेमे झाले तेही फारसे लोकप्रिय झाले नाहीत.

अशा प्रकारे गांधीजींची महानता जगाने मान्य केली असली तरी भारतातील अनेकांना ती मान्य नाही. अर्थातच त्याचे कारण राजकारण हेच आहे. हे विशाल व्यक्तीमत्व बघून अनेकांच्या मनात न्यूनगंड, असूया, राग, द्वेष अशा भावना तयार होतात. त्यातूनच महात्मा गांधी यांना अगदी खालच्या पातळीवर जावून शिव्या घालण्याचे उद्योग सुरू होतात. शिवीगाळ करणारे लोक पराभूत वृत्तीचे असतात. अशा पराभूत वृत्तीच्या लोकांकडून गांधीजींच्या महानतेला कसलाही धोका नाही.

डॉक्टर बाबासाहेब आंबेडकर यांचे महात्मा गांधी यांच्याशी अनेक बाबतीत मतभेद होते, पण बाबासाहेबांनी कधीच महात्मा गांधी यांच्याबद्दल अपशब्द वापरले नाहीत. पण तथाकथित आंबेडकरवादी शिवीगाळ करून आपण बाबासाहेबांचे खरे अनुयायी नसल्याचे दाखवून देत आहेत.

शेवटी जिंकतात तेच जे काव- काव करत नाहीत.

आज भारतात प्रत्येकजण आपापल्या जातीच्या महापुरुषाला 'सगळ्यात महान' ठरवण्याचा प्रयत्न करत आहे. त्यासाठी गांधींना बदनाम करत आहे. पण त्यांनी हे लक्षात ठेवावे की महात्मा गांधी हे त्यांच्या जातीच्या लोकांनी महान ठरवलेले व्यक्तीमत्व नाही, तर जगाने महान ठरवलेले व्यक्तिमत्व आहे. कठोर वास्तविकता ही आहे की डॉक्टर आंबेडकर यांचे कार्य ते कितीही महान व आवश्यक असले तरी ते उपेक्षितांसाठी, म्हणजे विशिष्ठ समाजापुरते मर्यादित होते. याउलट गांधीजींचे कार्य या महाकाय देशाच्या स्वातंत्र्यासाठी होते. गांधीजींच्या चळवळीमुळे अनेक देशांमधील स्वातंत्र्य प्रेमींना बळ मिळाले. याच गांधीजींनी अस्पृश्यता नष्ट व्हावी यासाठीही काम केले होते. याउलट डॉक्टर आंबेडकर यांनी भारताला स्वातंत्र्य मिळावे म्हणून कसलेही प्रयत्न केले नाहीत. त्यामुळे डॉक्टर आंबेडकर हे महात्मा गांधी यांच्या पेक्षा कधीच महान ठरू शकत नाहीत.